TALITAKUM

Iha tinan 1998, estudante – ativista sira hosi RENETIL halibur malu iha Villa Retreat iha Ciloto, Bogor, Java Oeste, Indonezia. Durante loron hirak, ami tuir formasaun konaba komunikasaun no media hosi kolega jornalista – ativista Indonezia nian. Rezolusaun ida hosi formasaun ne’e mak sei harii media ida ho intensaun atu halo politika RENETIL nian, Indoneziasaun de Konflitu, eh hodi konflitu Indonezia nian iha Timor-Leste ba Rai Boot sira iha Indonezia, kontra disinformasaun hosi media Indonezia nian ne’ebe mak Rejime Soeharto kontrola no atu kontinua habelar luta Timor – Leste ba Ukun Rasik Aan. Atu halo ida ne’e, media ne’e sei la publika klandestinamente, maibe tenki nakloke ba publiku Indonezia iha rejime Soeharto nia ukun.

Antes fila ba UNER ida-idak iha Java no Bali, ami diskute atu tau naran sa ba media ne’e. Naran lubun ida soe sai iha meza leten. Ikus, liu hotu-hotu haho’uk (aseita) ho naran TALITAKUM. Naran ne’e estranu ba ami hotu. Iha lian Tetum, Lian Indonezia  ne’ebe ami toman koalia, ami la rona lia ne’e, sa tan baa mi sira nunka sani Biblia. Tan ami halo formasaun iha Uma Retiru nian, nune’e fatin ne’e sai fatin atu haree fali sa mak iha kotuk hodi lao ba oin. Hau lee kona Uma Retiru ne’e nia naran: TALITAKUM no hau foti biblia hodi buka sa mak makarti hosi TALITAKUM. Bingo, hetan duni lia-fuan TALITAKUM nia makarti, HAMRIIK BA!, iha lian Ebreu nian. Iha fulan Abril, 1998, TALITAKUM moris, hodi halo Indoneziasaun ba konflitu iha uma tatis Soeharto no rejime militar Indonezia nian to’o Timor-Leste Ukun Rasik Aan iha tinan 1999.

Fila mai Timor-Leste, TALITAKUM hahu publika fali hosi tinan 2000 ho moto, Suli Mutu Soru Libertasaun. Iha tempu ne’eba, TALITAKUM nia nutisia sira sadere deit ba Lia Loos hodi informa publiku no kritiku hodi haree ba kondisaun sira politika rai-laran nian, to’o tinan 2005 no husik hela tinan barak nia laran ema lubun balun nia hakarak atu haree loron ida TALITAKUM terik netik sira nia moris.

Ohin, 20 Junu 2020, Kdadalak Media Group (KMG), Uma Mahon TALITAKUM nian ne’ebe mak harri iha 5 Maiu 2020, fahe hikas TALITAKUM ba publiku iha forma online www.talitakum.tl. Pontu balun Iha Estatuta Editorial TALITAKUM nian, ami firmi atu TALITAKUM sai orgaun informasaun ida ne’ebe independente hosi poder politiku, poder ekonomiku no hosi grupu presaun ruma no dezenvolve nia atividade editorial ho liberdade no rigor tomak, ho jornalismu ida ne’ebe iha kualidade no kumpri ho rigor Kode Etika Jornalístika (KEJ) no prinsipiu deontolojika sira jornalismu nian no identifika-an ho valor demokrasia pluralista no solidária nian no ho nia defeza intransijente ba direitu sidadaun hotu-hotu ba liberdade imprensa no iiberdade espresaun.

Ohin loron eh semana ikus ba Timor-Leste atu karik hakotu ona situasaun Estadu Emerzensia ne’ebe hahu kedas fulan Marsu 2020. Prezidenti Republika, Dr. Francisco Guterres Lu Olo, dekreta Estadu Emerzensia hodi hatan ba progasaun Virus Korona (COVID19) ne’ebe mosu iha Xina no habelar ba kontinente tomak iha mundu. Estadu Emerzensia tamba COVID19 mos rezulta ba kontestaun politiku sira entre orgaun soberanu sira no mos entre partidu politiku sira. Situasaun sira ne’e hotu rezulta ba dimensaun foun no dinamika moris sosio, politik no ekonomia Timor-Leste nian.

TALITAKUM mosu fali iha tinan ida ne’e,  tinan ne’ebe mak karik sai tinan kulminante ha kontestaun politiku ne’ebe mak lao ona hosi tinan 2017. Iha fulan ida ne’e nia laran mos mosu movimentu boot  Governu nian liu hosi Ministeriu Justisa, ne’ebe propoin atu kriminaliza defamasaun. Movimentu ne’ebe sei hakanek no sulan metin Liberdade Espresaun. Liberdade ne’e, TALITAKUM goza iha tempu represivu rejime militar Soeharto nian. Karik distinu mak hodi halo duni demagozia politika kriminalizasaun defamasaun no TALITAKUM nudar espasu ida jornalista no sidadaun sira atu ezerse Liberdade Espresaun nudar Liberdade ida Konstituisaun RDTL garante ona, atu kruza-malu, ami hanoin no fiar katak ita tenki TALITAKUM duni.  

Ohin, loron Moris RENETIL no Kay Rala Xanana nian. Lansamentu TALITAKUM ohin loron,  nudar ami nian agradesementu ba Fundador  no Sekretariu Jeral RENETIL nian iha tempu ne’eba, Saudozu Fernando LASAMA de Araujo no Kay Rala Xanana ne’ebe fo beran no orientasaun ba ami atu TALITAKUM iha tempu okupasaun Indonezia no hein katak hosi ohin ba oin, Ita TALITAKUM hamutuk.

TALITAKUM

20 Junu 2020

KDADALAK MEDIA GROUP LDA

TALITAKUM

Xefe Ezekutivu: Altide dos Santos

Xefe Editorial: Hugo Fernandes

Editor Ezekutivu: Virgilio da Silva Guterres

Konsellu Editorial: Hugo Fernandes, Virgilio da Silva Guterres, Rigoberto Monteiro, Mica Barreto, Fernando Ato Costa, Guteriano Nicolau Neves, Carlito Caminha, no Aquino Vieira.

Inderese: Antigo Comarca Balide – Dili

Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Sitiu Elektroniku: www.talitakum.tl